La Commune (2000) ( * * * * )

Στην ιστορία της Γαλλίας, το Παρίσι διεκδίκησε δύο φορές τον τίτλο της Επαναστατικής Πρωτεύουσας, μία το 1792 και άλλη μία το 1871. Την πρώτη φορά και υπό την ώθηση των ριζοσπαστικών στοιχείων, ο δήμος ανέλαβε εξουσία με σκοπό την «σωτηρία της πατρίδας και της υποθέσεως της ελευθερίας» Αυτό κράτησε λίγους μήνες (από τον Αύγουστο του 1792 μέχρι τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους) και είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή της Βασιλείας. Με το συνεπακόλουθο πολυάριθμων «επαναστατικών» ενεργειών. Που όμως δεν έπιαναν «μία» μπροστά στην Κομμούνα των Παρισίων του 1871 (La Commune de Paris en 1871) – έτσι βλέπετε έμεινε στην ιστορία αυτή η προλεταριακή επανάσταση. Μια επανάσταση που φούντωσε πολύ γρήγορα.

Την πτώση της μοναρχίας επέφερε ένας πόλεμος στημένος πάνω σε μια σκοπιμότητα: ο Ναπολέων ο Γ’ είχε αντιληφθεί, χρόνια πριν, το τρίξιμο της καρέκλας του. Στην αρχή, το έριξε στο δημοψήφισμα. Έφαγε τα μούτρα του όμως και τότε κατέφυγε στον πόλεμο που, ως γνωστόν, είναι το πλέον σύνηθες μέσο των σαθρών απολυταρχικών καθεστώτων. Με τον πόλεμο ανυψώνεται το κατηφές γόητρο και παίρνει τα πάνω της κάθε άρχουσα τάξη. Το «θύμα» ήταν οι Πρώσοι και το πρόσχημα η κατάκτηση του Ρήνου. Το καλαμπούρι της υπόθεσης είναι ότι η Πρωσία υποχώρησε όσο μπορούσε: δεν είχε καμία όρεξη να το ρίξει στη μάχη. Ο Ναπολέων Γ’ όμως πίεσε όσο μπορούσε. Ήξερε πως από αυτό τον πόλεμο κρεμόταν η αυτοκρατορία του. Και τα κατάφερε, τον Αύγουστο του 1870.

Εδώ «σκάει» το δεύτερο καλαμπούρι: οι Πρώσοι βάζουν κάτω τα γαλλικά στρατεύματα και τους αλλάζουν τον αδόξαστο. Μέσα σε ένα μήνα, οι παριζιάνοι βλέπουν την πόλη τους να πολιορκείται, το στρατό να συντρίβεται και τον ίδιο το Ναπολέοντα Γ’ να πέφτει στα χέρια του «εχθρού» ως αιχμάλωτος πολέμου. Έτσι, δεν ήταν και τόσο δύσκολο να εξεγερθεί ο λαός. Ο οποίος ενώνεται με την εθνοφυλακή (σπάνια συμβαίνουν τέτοια «παντρέματα» στην ιστορία!) και μαζί κόβουν τη φόρα της κυβέρνησης που προσπαθεί να τους «μαντρώσει». Το 1871 η επανάσταση θα επικρατήσει. Η κυβέρνηση θα εγκαταλείψει το Παρίσι και ο Δήμος θα αναλάβει την εξουσία. Υπάρχει όμως πρόβλημα ενότητας. Βλέπετε, τα μέλη της Κομμούνας δεν είναι όλοι ομοϊδεάτες! Μικροαστοί, δημοκρατικοί και άλλοι ενώνονται με κομμουνιστές (με την μαρξιστική έννοια του όρου) και πότε τα βρίσκουν, πότε πλακώνονται, για δυο περίπου μήνες. Στο μεταξύ, στις Βερσαλλίες η Κυβέρνηση προετοιμάζεται. Συγκεντρώνει δυνάμεις. Τα νούμερα τρομακτικά: ένας στρατός εκατόν είκοσι χιλιάδων επιτίθεται στην Κομμούνα στις 2 Απριλίου και οι αναρχικοί ηττώνται. Ακολουθεί σφαγή: σαράντα χιλιάδες εργάτες τουφεκίζονται μέσα σε λίγες ώρες. Αργότερα ο Μαρξ θα γράψει πως «η Κομμούνα απέδειξε ότι δεν αρκεί η κατάληψη του κρατικού μηχανισμού από την εργατική τάξη» εννοώντας πως ο μηχανισμός αυτός θα πρέπει να καταστραφεί ολοσχερώς μιας και, από τη φύση της κατασκευής του, δεν πρόκειται ποτέ να λειτουργήσει υπέρ των δικών της σκοπών.

Κι όμως, η Κομμούνα άφησε κάτι πίσω της. Και δεν εννοώ «ένα φωτεινό παράδειγμα» ή «μια μεγάλη ιδέα». Εννοώ έργα. Στον τομέα της εργασίας πάρθηκε μια σειρά από μέτρα προς ανακούφιση των μικροαστών: κολεκτιβοποίηση βιομηχανιών, κατάργηση της νυχτερινής εργασίας στα αρτοποιεία, χρεοστάσιο στο εμπόριο και τα ενοίκια, απαγόρευση τοκογλυφικών γραφείων και καθιέρωση της δεκάωρης εργασίας ημερησίως. Στον τομέα της (δωρεάν, πλέον) παιδείας, η Κομμούνα προχώρησε στον πλήρη διαχωρισμό κράτους και εκκλησίας. Ένας λόγος παραπάνω για την Ελληνική Κυβέρνηση για να καταδικάσει όσο πιο σθεναρά μπορούσε το όλο κίνημα: ο βουλευτής Λομβάρδος έβγαλε πύρινο λόγο εναντίον της, στη συνεδρίαση της 22ας Μαΐου του 1871. Έναν τέτοιο λόγο θα ακούγαμε και σήμερα, από το τωρινό κοινοβούλιο, αν σε κάποια γωνιά της «πολιτισμένης» δύσης έπεφτε ξανά η εξουσία στα χέρια ενός επαναστατημένου λαού.

Ο Πίτερ Γουάτκινς, φιλμογράφος που έπαιξε όσο λίγοι με τα στενά όρια της φιξιόν και του ντοκιμαντέρ, γύρισε μετά κόπου την Κομμούνα σε ασπρόμαυρο φιλμ 16 χιλιοστών το 2000 και αντιμετώπισε ένα ολοφάνερο πρόβλημα: πώς να υπογραμμιστούν οι σημάνσεις μιας ιστορίας που αφορά το σήμερα, δίχως να γίνει κανείς διδακτικός; Η λύση, ιδιοφυής: Οι δραματικές εξελίξεις στο Παρίσι του 1871 «καλύπτονται» από δυο τηλεοπτικά συνεργεία: Η «Εθνική Τηλεόραση των Βερσαλλιών», παρουσιάζει την επίσημη εκδοχή των γεγονότων, η «Κομμούνα TV», μεταφέρει τις απόψεις των επαναστατημένων. Και όλοι μαζί, στοιβαγμένοι σε ένα παλιό εργοστάσιο στο Ανατολικό Παρίσι, εκεί όπου παλαιότερα έστεκαν τα στούντιο του Ζορζ Μελιέ.

Η θεατρικότητα αυτής της συμβάσεως ισορροπεί σε κόκκο νεορεαλιστικό, και το – είναι αλήθεια – συναρπαστικό φιλμ ανακατεύει διαρκώς τη σημειολογική τράπουλα. Η γραφή της ιστορίας από την πένα των νικητών – αλλά και η κατάργηση της «ουδετερότητας» του κινηματογραφιστή (μιας και, στο φινάλε, «νικητής» είναι αυτός που κρατά μια κάμερα – ακόμα και ο ίδιος ο Γουότκινς!), ο δυισμός κάθε επαναστατικού σώματος αλλά και μιας δραματουργικής ομάδας που υπηρετεί την «αλήθεια» (οι ηθοποιοί, ερασιτέχνες στην πλειονότητα τους, ανέλαβαν ρόλους που αντικατόπτριζαν τις πολιτικές τους θέσεις και σχημάτισαν ομάδες «μελέτης» που έσκυψε πάνω από ιστορικά έγραφα μήνες πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα), ζητήματα που η ταινία αποκωδικοποιεί και επαναδιαπραγματεύεται αδιάκοπα μέχρι το τελευταίο καρέ. Άλλωστε, οι γνήσιες επαναστάσεις ποτέ δεν οπισθοδρόμησαν τον πολιτισμό. Το αριστούργημα του Πίτερ Γουότκινς που φέρνει το σινεμά πάνω-κάτω δίχως όμως να ταρακουνήσει το συντακτικό του, το αποδεικνύει.

Η Κομμούνα προβάλλεται στην Ταινιοθήκη Της Ελλάδος, στην Ιερά Οδό. Οι προβολές ξεκινούν στις 18.00 το απόγευμα. Καταλαβαίνω πως ο χρόνος δεν περισσεύει στους περισσότερους από εμάς. Αν ευκαιρείτε όμως, μη διστάσετε στιγμή. Η εμπειρία της Κομμούνας πρέπει να μεταδoθεί.