2007: ο καλύτερος φίλος του Φέργκους, μέλος των Βρετανικών Ειδικών Δυνάμεων, πεθαίνει στη Βαγδάτη. Στην διαδρομή μεταξύ Πράσινης Γραμμής και αεροδρομίου. Μια διαδρομή που ονομάζεται “Ιρλανδέζικος Δρόμος”. Και που θεωρείται η πιο επικίνδυνη στον κόσμο. Ο ήρωας της τελευταίας ταινίας του Λόουτς βάζει στην άκρη την επίσημη εκδοχή του «ατυχήματος». Και πίσω από αυτόν, ανακαλύπτει μια σκοτεινή συνομωσία, την οποία ο Λόουτς βασίζει σε πραγματικά γεγονότα. Κάποια από αυτά, τα είχες φανταστεί. Κάποια σε ξεπερνούν. Βγαίνεις από την αίθουσα τρέμοντας. Ο πιο πολιτικοποιημένος σκηνοθέτης της εποχής μας, και ένας από τους σημαντικότερους κινηματογραφιστές εν ζωή, ο Κεν Λόουτς, μου μίλησε στο Λονδίνο για το νέο του φιλμ που διαγωνίστηκε στο τελευταίο Φεστιβάλ Καννών, όπου και είχε βραβευτεί το 2006 με τον Χρυσό Φοίνικα για το «Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι».
Σπάνια συναντά κανείς σε μια ταινία σας εκρήξεις και επικίνδυνες σκηνές.
Ναι, αλλά εδώ η ιστορία το απαιτούσε. Να σας πω την αλήθεια, ήμουν κι εγώ λίγο διστακτικός. Όχι σε ότι αφορά το σενάριο του Πολ, αυτό ήταν υπέροχο. Αλλά σε ότι αφορά τη δική μου δουλειά. Τα ειδικά εφέ απαιτούν χρήματα. Και συνήθως, όσο περισσότερα χρήματα έχεις, τόσο δυσκολεύεσαι να κάνεις την ταινία που εσύ θέλεις.
Κάποιος θα έλεγε ότι όσο ο προϋπολογισμός μεγαλώνει, τόσο λύνονται τα χέρια σας. Αυτό θα ήταν το λογικό τουλάχιστον.
Ευτυχώς, βρήκαμε λεφτά από αρκετές χώρες, τη Γερμανία, το Βέλγιο, την Ισπανία… Ένα μικρό μερίδιο από κάθε μία. Κάπως έτσι στήθηκε ο προϋπολογισμός μας. Για μένα η αντιστοιχία που «παίζει» είναι πολύ κοντά στη μαγειρική. Θέλω να πω, τα McDonalds για παράδειγμα είναι μια γιγαντιαία επιχείρηση, τα κέρδη τους μεταφράζονται σε εκατομμύρια δολάρια ημερησίως ενώ τα έσοδα μιας μικρής τρατορίας πιθανότατα να είναι… πενιχρά. Πείτε μου όμως, πόσο «ελεύθερος» να δημιουργήσει είναι ο ένας μάγειρας, και πόσο ο άλλος. Φυσικά μετά τη χρηματοδότηση, ξεκινά ο Γολγοθάς των αιθουσών. Και τα ανεξάρτητα φιλμ, σαν το δικό μου, δύσκολα βρίσκουν το κοινό τους εκεί.
Το κοινό όμως δεν γεμίζει πια τις αίθουσες. Σε περιόδους κρίσης, σαν κι αυτή, οι παραγωγοί είναι λογικό να απαιτούν ταινίες πιο «προσβάσιμες», πιο εύπεπτες.
Ευτυχώς όμως υπάρχει ακόμη μια κινηματογραφική κουλτούρα στην Ευρώπη. Αν και βρίσκεται υπό διωγμό κι αυτή. Περίπου 85% των ταινιών που προβάλλονται τώρα στις αίθουσες, προέρχονται από την Αμερική. Αυτό είναι μια γκροτέσκα συνθήκη που όμως έχει επικρατήσει. Φαντάσου να συναντήσεις κάτι ανάλογο σε ένα βιβλιοπωλείο! Θα πεις, αυτό είναι παράλογο, τι σόι βιβλιοθήκη είναι αυτή! Στο σινεμά όμως το έχουμε δεχτεί, η αμερικάνικη βιομηχανία έχει στήσει μια αποικιοκρατία στο ασυνείδητο μας. Κάποιες από αυτές τις ταινίες ενδεχομένως να είναι πολύ καλές – δεν είναι αυτό το πρόβλημα μου. Το θέμα είναι η επιβολή τους. Υπάρχουν εκεί έξω ταινίες που πραγματικά αξίζουν να ειδωθούν, αλλά δεν διαθέτουν αυτή την γιγαντιαία υποστήριξη. Και ταινίες που έχουν να πουν κάτι σημαντικό. Μιλάμε βέβαια για ταινίες, κι εσείς αναφερθήκατε στην οικονομική κρίση…
Θα προτιμούσατε να μιλήσουμε γι αυτήν;
(Χαμογελάει) Μερικές φορές σκέφτομαι ότι δίνω όλες αυτές τις συνεντεύξεις στον παγκόσμιο τύπο για την προώθηση του φιλμ, ενώ θα μπορούσα να μιλώ για κάτι πραγματικά σημαντικό. Το σύστημα υγείας μας, για παράδειγμα, τείνει να ιδιωτικοποιηθεί πλήρως. Οι μισθοί των ανθρώπων που εργάζονται στην υγεία, σε πανεπιστήμια, σε σχολεία, οι μισθοί των δασονόμων, των αστυνομικών, κατακρεουργούνται. Άνθρωποι που βλέπω να αποκαλούνται περιφρονητικά «δημόσιοι υπάλληλοι» ή, ακόμη χειρότερα, «γραφειοκράτες». Ξέρετε, κάποτε μας ένωνε μια συλλογική ευθύνη – για την υγεία, για τη στέγαση, για οτιδήποτε «κοινό». Τώρα αυτή υπαγορεύεται από τα εκάστοτε οικονομικά συμφέροντα.
Οι ταινίες σας πάντως είναι προσβάσιμες σε όλους. Πρόσφατα, «ανεβάσατε» το μεγαλύτερο κομμάτι της φιλμογραφίας σας στο youtube.
Να, βλέπετε που οι μικρές παραγωγές είναι πιο ευέλικτες; Αν οι ταινίες μου στοίχιζαν δεκάδες εκατομμύρια, δεν θα μπορούσα να το κάνω αυτό! Από τη στιγμή όμως που έχουν φέρει με το παραπάνω κέρδος στους παραγωγούς μου, που δεν είχαν και πολλά λεφτά να «κλάψουν» σε αντίθετη περίπτωση ούτως η άλλως, δεν βρίσκω το λόγο να μένουν κλεισμένες σε κουτιά, αθέατες από τον κόσμο.
Μου έκανε εντύπωση η βιαιότητα του φιλμ, βιαιότητα διόλου «φωτογενής» όπως αυτή που συναντάς στα χολιγουντιανά τρόμου.
Όχι «γραφική» εννοείτε. Είναι κινηματογραφημένη ψυχρά, ξερά, όπως θα έπρεπε να είναι οι βίαιες σκηνές. Αυτό σημαίνει «βία» άλλωστε. Σε καμία περίπτωση δεν θα άφηνα μια τέτοια σκηνή να δείχνει στυλιζαρισμένη ή «ενδυναμωμένη» από οποιουδήποτε είδους εφέ.
Γι αυτό και οι σκηνές Εικονικού Πνιγμού είναι αληθινές; (Σ.σ.: «Εικονικός πνιγμός»: μορφή βασανιστηρίου που πραγματοποιείται ακινητοποιώντας το θύμα ανάσκελα με το κεφάλι προς τα κάτω - ο βασανιστής ρίχνει νερό με μπουκάλι στην πετσέτα που καλύπτει τη μύτη και στο στόμα του θύματος).
Προσπαθήσαμε να στήσουμε μια αναπαράσταση βασισμένοι σε διάφορες τεχνικές. Καμιά δεν «έβγαινε» πειστική, και στο τέλος ο ηθοποιός μας, ο Τρέβορ Γουίλιαμς αποφάσισε να υποβληθεί πραγματικά στο μαρτύριο. Είχε εφιάλτες για μέρες μετά. Κι όμως, για τους κυρίους Μπους και Ράμσφελντ, αυτό αποτελεί μια «εναλλακτική μέθοδο ανάκρισης». Εδώ, αυτές οι σκηνές, όσο ενοχλητικές κι αν είναι, εξυπηρετούν την ιστορία.
Η οποία μιλά για τι;
Μιλά πρώτα απ’ όλα για τη φρίκη ενός πολέμου που διεξάγεται πολύ μακριά από εμάς. Κι εμείς δεν αντιλαμβανόμαστε την αγριότητα του.
Αυτός είναι ο λόγος που το φιλμ διεξάγεται στη Βρετανία;
Ναι, ήταν μια εξαιρετική ιδέα του σεναριογράφου μου, του Πολ Λάβερτι. Το να φέρουμε δηλαδή τον Πόλεμο του Ιράκ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Και να στρέψουμε το κοινό μας εκεί, σε έναν πόλεμο όπου κανείς δεν γνωρίζει τα εγκλήματα που διαπράττονται, κανείς δεν λογοδοτεί για τίποτα. Οι μισθοφόροι των Ειδικών Δυνάμεων έχουν πλήρη ασυλία. Η «Συνθήκη της Γενεύης» δεν ίσχυσε ποτέ. Τα βρετανικά στρατεύματα έχουν αποσυρθεί, κατά μεγάλο ποσοστό, και ο κόσμος εδώ νομίζει πως όλα έχουν τελειώσει.
Στη συνέντευξη τύπου παρατηρούσα τους δημοσιογράφους συμπατριώτες σας να δυσανασχετούν μόλις η κουβέντα πήγε στις πολιτικές πτυχές της ιστορίας σας, λες και δεν κάνετε πολιτικό σινεμά.
Λες και είμαι ένας γραφικός τύπος με ντουντούκα, ε; (μου χαμογελάει με νόημα)
Λες και δεν τους αφορούσε, βασικά.
Ας μην τους αφορά, δεν με αφορούν και οι ίδιοι άλλωστε. Η αλήθεια όμως είναι, και δεν θα κουραστώ να το λέω αυτό, ότι οι κύριοι Μπους και Μπλερ, όπως και όσοι τους στήριξαν ενεργά σ’ αυτή την ιστορία, είναι εγκληματίες πολέμου. Και πρέπει να λογοδοτήσουν γι αυτό. Όπως πρέπει να αποζημιωθούν και οι Ιρακινοί για τη καταστροφή που σπείραμε στον τόπο τους. Δεν είναι κάτι που μπορείς να βάλεις στην άκρη και να συνεχίσεις τη ζωή σου. Οι στρατιώτες που πολέμησαν εκεί δεν μπορούν, οι ιρακινοί σίγουρα δεν μπορούν, οι μόνοι που μπορούν είναι αυτοί που έχουν επωφεληθεί. Τι θέλουν δηλαδή, να μη μιλάει κανείς;
Στα πλατώ του Queen Kelly λοιπόν, εν έτη 1929, η Γκλόρια Σουάνσον ανακαλύπτει πως ο χώρος που, στο σενάριο, περιγραφόταν ως αίθουσα χορού, ήταν στην πραγματικότητα ένα μπορντέλο, κάπου στην Ανατολική Αφρική. Εκεί κατέληγε η ηρωίδα της ταινίας, μια αθώα κοπέλα που ξελογιάζεται υποτίθεται από τον πρίγκηπα Γουόλφραμ. Ε, αυτό μια Σουάνσον δεν μπορούσε να το ανεχτεί. Σύντομα τα κακά μαντάτα έφτασαν στον σκηνοθέτη. Η σταρ του, όχι μόνο δεν θα ολοκλήρωνε το φιλμ, αλλά θα είχε και τον τελικό λόγο στη διαμόρφωση του σεναρίου. Ή έτσι νόμιζε. Γιατί μια ρήτρα στο συμβόλαιο του Στρόχαϊμ (του οποίου η καριέρα είχε πλέον καταστραφεί) της έδεσε τα χέρια. Έτσι, η κουτσουρεμένη εκδοχή του φιλμ, με ένα φινάλε εμπνεύσεως Σουάνσον, προβλήθηκε μόνο στην Ευρώπη και την Νότια Αμερική, λίγα χρόνια μετά. Το 1985, μια σχετικώς αποκατεστημένη κόπια, προσπάθησε (με την βοήθεια φωτογραφιών από τα γυρίσματα, και επεξηγηματικών μεσότιτλων), να προσεγγίσει την εκδοχή του Στρόχαϊμ. Το αποτέλεσμα είναι ένα θλιβερό αξιοπερίεργο, τα απομεινάρια ενός λειψού αριστουργήματος.
